مبانی،آثار و آسیب های فرهنگ جهاد و شهادت از دیدگاه امام
مبانی،آثار و آسیب های فرهنگ جهاد و شهادت از دیدگاه امام


 






 

چکیده
 

پیش فرض مقاله پیشرو این است که حضرت امام از جهت تئوری و عمل از پیشتازان فرهنگ جهاد و شهادت می باشد.این مقاله در پی بررسی مبانی جهان شناسی،انسان شناسی،فقهی جهاد وشهادت در اندیشه امام از یک سو،تاثیر آن در همبستگی و نشاط اجتماعی از سوی دیگر و غایت آن از سوی سوم می باشد. و به.جهان شناسی فرهنگ جهاد، توحیدی» ازاوئی و سوی اوئی« است. مجاهد در سفرچهارم از مراحل سلوک الی الله است، با انجام تکلیف اجتماعی و تاریخی راه بازگشت بشر به سوی خدا را باز می کند. فرهنگ جهاد ،از نظر هستی شناختی صعود الی الله ،سیر راه از ملک به ملکوت از نظر طبیعت به مقام قرب و نیل به »عند ربهم یرزقون « است ،از انسان شناختی بازگشت به فطرت اصیل واز نظر فقهی انجام تکلیف الهی است. فطرت اصیل انسان، حق خواه و حقیقت جو است.انسان راه وصول به خیر مطلق را از طریق فطرت می پیماید . امام خطابات شرعی را به خطابات قانونی و خطابات شخصی تقسیم می کند .تنجز و فعلیت یافتن دومی مشروط به شرایطی مثل علم،قدرت است.حدیث رفع قلم شامل این نوع خطاب است ،اما خطابات قانونی به هیچ شرطی مشروط نیست .همه مکلف به انجام آن هستند و اگر نتوانستند معذورند نه بدون تکلیف .جهاد در راه خدا از تکالیف نوع دوم است.بنابراین اگر جهاد واجب باشد و کسانی قادر به انجام آن باشند و حضور پیدا نکنند،مقصر خواهند بود.مبارزه با ظلم و طاغوت و فساد اجتماعی،سیاسی،اقتصادی و ...داخلی ومبارزه با تهاجم بیگانگان،مجاهده برای تاسیس حاکمیت الله و اجرای احکام الهی،تکلیف شرعی هستند نه ایثار اخلاقی.

1- مقدمه
 

فرهنگ 1 جهاد 2 میراث مجاهدانی است که نه تنها از همه جلوه های فریبنده دنیا می گذرند،بلکه آگاهانه در راه خدا با تمام وجود(مال،جان) اطاعت امر حق و ولی او نموده و عمل به تکلیف می کنند . این فرهنگ مبدا تحول هویت ایرانی و تبلورارزش های اسلامی است.فرهنگ جهاد سرمایه حرکت بسوی »پیشرفت« و »عدالت « به حساب می آید.عشق،عقل،علم،تدبیروتحمل در فرهنگ جهاد جمع شده و سرمایه اجتماعی توسعه بومی و پایدار را تشکیل می دهد .فرهنگ جهاد عامل پیروزی انقلاب اسلامی و بقای نظام جمهوری اسلامی می باشد .این فرهنگ کارآمدی خود را در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس به اثبات رسانده است .از این رو می تواند چارچوبی جامع برای حل مسائل مختلف کشور به شمار آید. ارزش ها و باورهای نهفته در این گنجینه بزرگ معنوی که یادگار مجاهدت های میلیون ها مردان و زنان فداکار این مرز و بوم بوده و به خون ده ها هزار شهید مزین شده است، می تواند به مثابه موهبتی الهی چراغ هدایت جامعه اسلامی باشد.ترویج ارزش های آن در جامعه، گسترش ضابطه مندی،قانون گرایی،ازخودگذشتکی ،آزادمنشی ومبارزه باانانیت ها در زندگی فردی و اجتماعی است . فرهنگ جهاد بشارت دهنده وحدت در میان تمام آحاد جامعه است و یادآور این مطلب است که اختلاف دست یابی به جامعه ای پیشرفته و عادلانه را ناممکن می سازد. پاسداشت این سرمایه با عمل به ارزش های آن بدست می آید . مهمترین ارکان این فرهنگ خدامحوری)باور(،اخلاص وتقوا) ارزش (وعمل به تکلیف )رفتار( می باشد.
مسئله تحقیق رابطه مبانی نظری،ارزشها و رفتارها با وفاق و افتراق اجتماعی و نوع تصور ذهنی و عینی گروههای اجتماعی است . سئوالات تحقیق عبارتند از این که،امام چگونه توانست هزینه فرایند انقلاب را با توجه به ماهیت استبدادی رژیم تا دندان مسلح وگستردگی انقلاب درمقایسه با انقلاب های بزرگ دنیا کاهش دهد؟ بحران هایی که بعد از انقلاب بوجود آمدند،هر یک در سقوط یک نظام سیاسی کافی بود،چگونه با کمترین هزینه مدیریت شدند؟جنگ تمام عیار هشت ساله با توجه به کمی عده وعده چگونه اداره شد؟ وچگونه به پیروزی رسید؟فرض مقاله این است که؛فرهنگ جهاد پشتوانه اصلی بر اندازی نظام دیکتاتوری پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی، تاسیس جمهوری اسلامی واداره هشت سال جنگ تحمیلی ودفاع مقدس و بزرگترین سرمایه معنوی و اجتماعی در حل بحران های گونه گون بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.تذکر چند نکته در مقدمه برای فهم بهتر کمک خواهد کرد:
1- ایثار مقدم شمردن دیگران بر خود است و در برابر خود خواهی 3 و خودگرایی 4 قرار می گیرد(1).جهاد در راه خدا عمل به تکلیف است ،برای مجاهد جز خدا دیگری مطرح نیست که مقدم داشتن مفهوم داشته باشد. از این رو در عنوان مقاله ...» فرهنگ جهاد «... اخذ شده است نه ایثار.
2- ایثار یک امر اخلاقی است،ایثارگر کسی را نسبت به خود ترجیح قایل شده و اورا مقدم می دارد و خود را از یک بهره ای محروم می کند »قدمه و فضّله« (2)،در حالی که مجاهد ضمن عمل به تکلیف در بدست آوردن امتیازات به دیگران سرعت و سبقت می گیرد.
3- منظور از جهاد در این مقاله هرگونه تلاش در جهت تحقق آرمانها ومقاصد الهی است.چه از طریق فراهم آوردن زمینه ها و عوامل تحقق آنها و چه از طریق رفع موانع.چه از طریق تقدیم جان،مال،فرزند،حیثیت و آبرو،وچه از دست دادن منافع و امتیازات اجتماعی - سیاسی و تمام مظاهر مادی، چه در میدان جنگ و چه در میادین دیگر، مهم انجام تکلیف، بسته به موقعیت می باشد.تکلیف را خدا و ولی زمان مشخص می کند نه احساس درونی یا منافع افراد.
4- فرهنگ مجموعه ای از معارف ،عقاید،ارزش ها،اخلاق،قوانین،آداب و سنن و...است که فرد در جامعه بدست می آ ورد و در قبال ان متعهد است (3). فرهنگ مجموعه نگرش ها ، ارزش ها رفتارهای مشترک میان مردم است و از نسلی به نسلی منتقل می شود .با توجه به این تعریف می توان گفت ؛فرهنگ جهاد و شهادت مجموعه ای از باورها)خدامحوری(،ارزش های الهی )اخلاص و تقوا (وشیوه های رفتاری وضوابطی است که فرد در جامعه اسلامی انجام می دهد(تکلیف)و در واقع جهاد و شهادت ایفای تعهدات در قبال آنها می باشد .بنابراین اتخاذ فرهنگ در عنوان مقاله مناسب و هدفمند است .دراین مقاله به مبانی،آثارو چالشها و آسیب های آن از دیدگاه امام می پردازیم.

2- مبانی
 

1-2 جهان شناختی ؛ فرهنگ جهاد از نظر جهان شناختی ،جهان شناسی های ماتریالیستی وفلسفی را پشت سر گذاشته و به حریم کبریائی» انا لله وانا الیه راجعون «واردگشته است. ما از خدا هستیم و به سوی او باز می گردیم. چطور آمدن و چطور بودن و چطور بازگشتن مهترین سوالات این جهان بینی هستند.هویت اصیل انسانی تنها در صورتی تجلی می یابد که انسان در خدمت حق تعالی،خلق خدا، مجاهده در راه خدا و صراط مستقیم باشد. انحراف ازصراط مستقیم»مغضوب علیهم« و» ضالّین « و شقاوت است.راه مستقیم، راه کمال و سعادت است.ملتی که این راه را طی کند سعادتمند می باشد(4) مجاهدان پویندگان صراط مستقیم هستند که صراط اسلام ،صراط انسانیت، صراط کمال و راه به سوی خداست. راه مستقیم،راه جانبازی برای اسلام،عدالت اسلامی است. صراط مستقیم، راه آنهایی است که خداوند سلوک و حفاظت آن را به آنها منت گذاشته است» همه ما و همه ملت باید پاسدار اسلام و قرآن کریم باشد(5) پیروزی سالکین راه خدا مرهون خلوص نیت آنان، ایمان سرشار و عز م استوارشان است.انسانی که اسیر جهان بینی مادی است.کسی که جهان را محدود به عالم طبیعت با همه عظمت آن می داند ،جهاد و شهادت در نزد او مفهوم پیدا نمی کند. امام می فرماید»: من نمی توانم باور کنم که کسی مبادی معنوی نداشته باشد و برای مردم کوشش کند .من اصلاَ باورم نمی اید،اینهایی که خدا قائلند،آنهایی که جزا قائلند،آنهایی که عطا قائلند،اینها تعقل دارد که یک کسی جان خودش را بدهد یک جان بالاتر بگیرد... اما آن کسی که این مبادی را ندارد یا بسیار احمق است یا دروغ است مطلب .من می گویم دروغ است مطلب ،تعمیه است .اینکه من برای مردم، برای توده دارم زحمت می کشم« (6).جهاد و شهادت تفسیرمسیر از ملک تا ملکوت است .بنابراین جهان بینی فرهنگ جهاد و شهادت ، توحیدی است.جهاد و شهادت بازگشت عالم طبیعت به غیب و تجلی غیب است.
2-2 انسان شناختی ؛ انسان ابعاد مختلف وجودی دارد.مسئله فطرت یکی از اساسی ترین آنها است.امام با استناد به آیه 30 سوره مبارکه روم فطرت را جمیع معارف حق می داند که خداوندانسانهارا بر آنها آفریده است .در امور فطری همه مشترک است،چون فطرت از لوازم وجود در اصل خلقت انسان است. امور فطری اختصاص به طائفه ای ندارد». فطرالناس علیها« قابل تغییروتبدل نیست ،»لا تبدیل لخلق الله « انسانها خیال می کنند که با هم اختلاف دارند. احکام ولوازم فطرت مثل خودفطرت ازبدیهیات می باشد» ولکن اکثر الناس لا یعلمون« حریت،تسلیم در برابر سلطان عادل وعدالتخواهی ازامور فطری هستند.(7)انسان دارای دو نوع فطرت، اصلی و فرعی است. عشق به کمال مطلق ، فطرت اصلی استقلالی است و تنفراز نقص، فطرت فرعی است.انسان با یکی ازما سوی منقطع وبا دیگری به جمال وجمیل واصل می شود(8) احکام شریعت مربوط به فطرت و برای خلاصی فطرت از حجاب ظلمت طبیعت است . عامل انحراف انسان ازفطرت،دلبستگی به دنیا،اختلاف محیط ها وعادات است. همه درجستجوی کمال هستند،اما درتشخیص مصادیق کمال مطلق،اشتباه می کند (9) فطرت انسان را درراه حق و حقیقت قرارمی دهد. انسان راه وصول به خیر مطلق وجمال مطلق را از طریق فطرت می پیماید.اگرخودبینی و خود خواهی ازبین برود،انسان حق پذیر می گردد. اگر فطرت اصلی انسان از تصرف ابلیس محفوظ بماند،تعلیمات قرآن شریف وانبیاء عظام واولیا کرام دراوجلوه می کند (10). جهاد در راه خدا،بازگشت به فطرت اصیل است.این تحول انسان را از ملک به ملکوت، از طبیعت به مقام قرب و »عند ربهم یرزقون« نایل می کند،یک شبه ره صد ساله طی می نماید.مجاهد با نثار جان ،مال،فرزند و عیال،چشمش به جمال الهی روشن می گردد.
»آن کس که تو را شناخت جان را چه کند
فرزند وعیال وخان ومان را چه کند
دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی
دیوانه تو هر دو جهان را چه کند«
در این نوع انسان شناسی است که سرود »شهادت هنر مردان خدا است« طنین انداز می گردد .شهید شمع محفل دوستان وبشریت می شود . شهداء در قهقهه مستانه شان و در شادی وصولشان از نفوس مطمئنه ای می شوندکه خطاب فَادخُلی فی عبادی و ادخُلی جنَّت ی پروردگارشامل حالشان می گردد. شهادت طلبی و فوز عظیم دانستن آن یک تحول انسان شناختی است.پیشرفت مسلمین در صدر اسلام مرهون فرهنگ جهادوشهادت بود.شهادت طلبی ،خود را به حلقوم مرگ انداختن برای نجات اسلام وکشوراسلامی است(11)
شهادت و شهادت طلبی یک عمل آگاهانه،خالصانه،خدامحورانه است.شهید جز خدا از هیچ کس توقعی ندارد ،پس هر کشته شدنی شهادت وهر کشته ای شهید نیست .مقوم شهادت فنا فی الله شدن است.عشق به مرگ و شهادت یک تحول جدی درونی انسان شناختی است.امام راه علاج رهایی از قید استبداد و دیکتاتوری داخلی و نفوذ و تسلط بیگانگان را متحول شدن مردم می داند،این تحول در گرو توجه به اسلام است.اسلام انسان را از عشرتکده ها به میدان مبارزه ومجاهده می کشاند(12) رمز پیروزی ملت ها آرزوی» شهادت« است.(13) انسان در فطرت خود سعادتمند آفریده شده است. شهادت راه سعادت و بازگشت به فطرت اصلی است. فریاد »اقتلونی اقتلونی یا ثقات ان فی قتلی حیاتا فی حیات(14) فریاد انسان سرمست سبوی دیدار یار است .شهید در خون خویش می غلتد ونعره مستانه می زند . همه عوامل زبونی، حقارت، سستی، خود باختگی ازاو می گریزند و به شکوهی پایدار و غروری ماندگار دست می یابد .آنان که هستی خویش را برای وصال دوست، مهیا کرده اند، از دام های منیت رهیده و شیطان را در بند کشیده و او را به یأس کشانده اند(15).شهادت امتیازی است که خداوند به انسان های لایق و شایسته اعطا می کند.این شایستگی از طریق انجام تکلیف الهی حاصل می گردد »سعادت را آنها بردند که تکلیف خودشان را ادا کردند- چه درحبس، چه در زیر شکنجه، و چه بیرون از حبس« (16)آنها که عمل به تکلیف نکردند چه؟ انسان تعجب می کند از کسانی که قاعدین دوران بودند،امروز مجاهد شده اند و از خود سوال می کند :اینها که عمل به تکلیف نکردند،آیا سخنان امام را هم نشیده اند؟خطاب مجاهدان به ایثارگر یا مجاز است یا فرار از چون مجاهد و شهید امتیاز حهاد و شهادت را بدست می آورد در حالیکه ایثارگر چیزی را از دست می دهد.
مجاهده در مکتب اسلام فروش جان ناقابل خویش به خداوند عزیز و اعتلای انسان است . شهید با خون خود به هستی خ ویش، ارزش و جاودانگی می بخشد . خون شهید برای همیشه در رگ های اجتماع می جهد. پیامبر اکرم)ص( فرمود »:فَوقَ کُلِّ ذی بِرٍّ بِرّ حتَّی یقتَلَ الرَّجلُ فی سبِیلِ اللَّه فَاذَا قُتلَ فی سبِیلِ اللَّه فَلَیس فَوقَه بِر« (17)بالاترازهرنیکویی، نیکویی دیگری است ، تا آنگاه که انسان در راه خدا کشته شود ، وقتی کشته شد ، بالاتر ازآن نیکویی نیست . نیز فرمود »:اجود النَّاسِ من جاد بِنَفسه و ماله فی سبِیلِ اللَّه تَعالَی« ( 18)بخشنده ترین مردم، کسی است که جان و مال خویش را درراه خدا ،ببخشد . شهید عاشق خدا است. علی(ع) فرمود: به خدا که با مردن،چیزی به سر وقت من نیامد که آن را نپسندم و نه چیزی پدید گردد که آن را نشناسم، بلکه چون جوینده آب به شب هنگام بودم که ناگهان به آب رسد(19). حال شهید فوق حالات عارف در شعر حافظ است که می گوید:
»دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند/ اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
چه مبارک سحری بود وچه فرخنده شبی/ آن شبِ قدر که این تازه براتم دادند«
(حافظ ص 114 )
امام خانواده های شهدا را مشعلداران راه اولیا،جانبازان را چراغ هدایت، اسرا را سرود آزادی ،مفقودین را محور دریای بیکران خداوند توصیف می کند وعظمت شهدا را غیر قابل توصیف می داند».شهدا شمع محفل دوستانند. شهدا در قهقهه مستانه شان و در شادی وصولشان عند ربهِم یرزقون اند؛ و »از نفوس مطمئنه ای « هستند که مورد خطاب فَادخُلی فی عبادی و ادخُلی جنَّتی پروردگارند. اینجا صحبت عشق است و عشق؛ و قلم درترسیمش برخود می شکافد(20)کلام امام بسیار پر معنی است ؛ شهدا شمع محفل دوستان است نه اغیار.شهدا نورهدایت رهروان شان هستند،نه آنها که دیروز جنازه شهدا را با انگشت نشانه می رفتند و امروز خون آنها را مصادره می کنند.آنها که به دلیل مملو بودن دماغشان از گنداب مادیت ،روی ازعطر مجاهدان بر می تافتند.عشق یکی از عناصر اصلی فرهنگ جهاد است. یکی ازعلائم عشق آن است که محب آنچه را محبوب می پسندد ،بپسندد. پدر مجنون اورا به زیارت خانه خدا برد تا شاید از عشق لیلی دست بر دارد،ولی مجنون چون حلقه در به گرفت چنین سرود:
»در حلقه عشق جان فروشم
بی حلقه او مباد گوشم .
گویند ز عشق کن جدائی
کاین نیست طریق آشنایی
گویند که خو،زعشق واکن
لیلی طلبی زدل رها کن .
یارب تو مرا زیاده میلی
هر لحظه بده به روی لیلی
از عمر من آنچه هست بر جا
یبستان و به عمر لیلی افزای
گرچه شده ام چو مویش از غم
یک موی نخواهم از سرش کم
(نطامی،لیلی ومجنون، 80-81 )
امام تقدیراز عمل رزمندگان را به دلیل بذل خالصانه بزرگترین سرمایه خود(جان) فقط در عهده اولیای خدا و الهام گرفتگان از خدا می داند . آنچه در نزد خدا ارزش دارد،عمل از روی اخلاص است .آنچه اهمیت دارد»علی حبه« (سوره انسان: 8) است . صورت عمل انسان مخلص با غیر آن، یکی است، لکن محتوا دوتا است، میزان محتوای عمل است، نه صورت عمل. شمشیر علی بن ابی طالب- سلام اللَّه علیه- و دیگران فرقی ندارد، ارزش درمرتبه اخلاص اواست.این مرتبه اخلاص است که یک ضربت را با عبادت ثقلین، عبادت جن و انس برابر بلکه افضل می کند(21) .غربیان و شرقیان و غربزدگان و شرق زدگان بعد معنوی و روح عرفانی و الهی این فداکاریها را نمی توانند توجیه و تحلیل کنند؟ اینجا عمل و جسارت مطرح نیست؛ انگیزه و روح آن مطرح است. عشق به محبوب حقیقی،همه چیز را محو می کند و هر انگیزه ای غیرازعشق به او را می سوزاند . جز در طبقه اولیای الهی و تربیت شدگان مکتب آنان ،در کدام جنگ و نهضت ، در طول زمان و سراسر خلقت، فداکارانی مانند ایران وجود دارند. در کجا، چون مادران و پدران و همسران و خواهران و برادران و سایر بستگان اینان را سراغ دارید که پس از چند قربانی باز برای قربانی دیگر فرزندان خود پیشقدم می شوند. این مکتب قرآن و اسلام راستین است؛ و اینان فرزندان این قرآن و این مکتب هستند(22)
3-2 فقهی ؛ تکالیف الهی از دیدگاه امام دو دسته اند؛تکالیف شخصی ( خطاب شخصی) و تکالیف عمومی (قانونی).ابتدا به معیارهای این دو اصطلاح می پردازم:خطاب شخصی ویژگیها و نشانه هایی از این دست دارد:همواره روشن و جزئی است.آگاهی و توانایی مکلف برانجام و یا ترک آن شرط اساسی است.مخاطب, باید برانگیزانده شود.هر خطابی که این ویژگیها را داشته باشد،خطاب شخصی است.خطابهای قانونی و کلی با این نشانه ها شناخته می شوند: مخاطب، همه کسانی هستند که این خطاب به آنان می رسد. محدود به زمان و مکان و افراد خاصی نیست . در این گونه خطاب،توانایی و آگاهی مخاطبان شرط صدور خطاب نیست . لازم نیست همگان از این گونه خطاب برانگیزانده شوند.در یک سخن کلی می توان گفت: در خطابهای شخصی به تعداد مخاطبان,خطابی مستقل و جداگانه وجود دارد,ولی در خطابهای قانونی, خطاب یکی و مخاطبها فراوان است (23) .در امرهای قانونی و کلی هدف قانونگزاری است. طبیعی است گروهی به این قانون گردن نهند و گروهی گردن فرازی کنند. درهر صورت این گونه امر و خطاب لغو و بیهوده نخواهد بود(24) . قانون برای عالم و جاهل،تونمند وعاجز برابر است ولی دستورات شخصی وابسته به آنها می باشد .
مبنای فقهی فرهنگ جهاد همین دیدگاه اصولی امام در بحث خطابات قانونی است.بر اساس این نوآوری همه مکلف به مبارزه وجهاد در راه خدا واجرای احکام خدا هستند. همه مکلف به مبارزه با طاغوت وحکومت های غیر الهی هستند.همه باید بر اساس قدر مقدور،اهم ومهم،مصالح اسلام ومسلمین ومملکت اسلامی اقدام کنند،درغیر این صورت موآخذه خواهند شد.اگر قادر به انجام هیچ کاری نباشند معذورند نه اینکه تکلیف از آنها برداشته شود.تحقق این فرهنگ که بر آمده از خطابات عمومی الهی است،مستلزم شجاعت و صبوری، ایثار وپایداری ، مبارزه با نفس(جهاد اکبر)،مبارزه با رژیم های استبدادی و دیکتاتوری واستقامت در برابرقدرت های شرق وغرب است. امام این گونه می ستاید »:صلوات و سلام بر بازماندگان شجاع و صبور شهدا و بر بندگان شایسته پروردگار،سلام بر ملت عظیم الشأن ایران که همچون سدی عظیم در مقابل ابرقدرتان شرق و غرب استقامت کردند« (25) شهید چمران بعد ازذکر فجایع دشمن وبیان رشادت ها و دلاورمردیهای رزمندگان اسلام در پاوه، این گونه با خدا سخن می گوید»:ای خدای بزرگ تو به من آن شجاعت رادادی که سینه سپر بلا کنم و به استقبال شهادت بروم،و آن چنان در دل توطئه گران ایجاد رعب و وحشت کنم که به محض شنیدن اسم من مثل مور ملخ بگریزند و از رودرروئی با من بپرهیزند« (26) انجام این تکلیف در سایه وحدت و همبستگی ممکن است.اتحاد ازخدا گرایی ، اختلاف و نزاع از باطن خود انسان وهواهای نفسانی بوجود می آید.پیروزیها در اثر انسجام تمام قوا با نقشه واحد و فکر واحد نصیب می شود. حفظ انسجام و وحدت ضروری وتزلزل در این امر الهی از بزرگترین اسباب شکست و از هم پاشیدگی است.فرهنگ جهاد برآمده ازوحدت همه مردم درانقلاب و بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی بود. وحدت عامل همدلی ودلگرمی مجاهدان است.زنان و مردان،شهری وروستائی و عشایر وخانواده ها فداکارانه مشارکت کردند. امام این گونه از آنها تجلیل می کند»: درود اولیای حق در طول تاریخ بر رزمندگان راه هدف؛ از ارتش و سپاه و بسیج و دیگر فداکاران قوای مسلح نظامی و انتظامی و عشایری و مردمی، و آفرین بر مادران و پدران متعهدی که چنین فرزندان سلحشور وعاشقی را دردامن پربرکت خود تربیت نمودند « (27)
قرآن کریم یکی از ویژگی های برجسته انسان های مؤمن را حضور در عرصه رقابت سازنده و مفید معرفی می کند. مسیر مسابقه »صراط مستقیم« مسافت از ملک تا ملکوت وجایزه مسابقه غفران ورضایت الهی است.مثل همه مسابقه ها اول سرعت می گیرند ، »اولئک یسارِعونَ فی الخَیرات) «مؤمنون /61) سپس سبقت می جویند »فَاستَبِقُوا الخَیرات« ، ) مائده/48 ) مسابقه برای طلب مغفرت و جلب رضایت خدا صورت می گیرد »سابِقُوا الی مغفرَه من ربکُم« )حدید/21 (قرآن کریم مسابقه و رقابت سالم را ارج می نهند » و السابِقُونَ السابِقُونَ، اولئک المقَرَّبون «(واقعه/ 10-11) و پیشگامان پیشگامند، آنها مقرّبانند! حال که انسان ناگزیر از رقابت است، بدون تردید یکی از زمینه های مسابقه جهان ، برداشتن موانع رشد و تکامل معنوی جامعه است و آن نیازمند فداکاری ، از خود گذشتگی و ایثار جان و مال و آمادگی برای استقبال از جهاد و شهادت است . انسان در میدان مبارزه حق و باطل برای دفاع از آرمان های اصیل معنوی ، که بالاترین درجه خیر و نیکی است سرعت می گیرد و برای درک شهادت و مغفرت ورحمت الهی ازهمدیگر سبقت می جوید.همه سرعت کنندگان ورقابت کنندگان راه خدا برنده هستند.این مسابقه بازنده ندارد ،کشته شود یا بکشد پیروز است » . احدی الحسنیین « حضور دائمی و خستگی ناپذیرمردم درصحنه ها، و آمادگی و فداکاریهای خالصانه آنها درطول سالهای پرفرازونشیب انقلاب وهشت سال دفاع مقدس آنها را در مقابل رژیم تا دندان مسلح ومورد حمایت مستکبران و عراق مورد تایید نظامی، انسانی،امنیتی واطلاعاتی غرب وشرق وکشورهای منطقه به پیروزی رساند. حضور دائمی بود که مهر افتحار بر پیشانی ملت ایران در عرصه داخلی وبین المللی زد ولکه ننگ جنگ های ایران وروس را در قرن 19 وپیمان های ترکمانچای وگلستان را پاک کرد.

3- نقش
 

مهمترین نقش جهاد و شهادت حفظ و تقویت ارزشها ی الهی – انسانی است.در نظام توحیدی ،حاکمیت الهی ارزش است و جهاد در میادین مختلف برای تحقق آن هنجار است.منشاء ارزشها نظام باورها و منشاء هنجارها نظام ارزشها می باشد.ارزشها نگرش انسان ها را درباره خوبی، بدی، مطلوبیت وعدم مطلوبیت امور مادی و ماوراء مادی تعیین می کند.قواعد و هنجارها ناظر براعمالی هستند که برای دستیابی به آن ارزشها بکار می روند. لکن کشته شدن در راه خدا ارزش – هنجار است.از حیث اینکه لقاء الله است، ارزش می باشد و از حیث اینکه جهاد شیوه نیل به لقای خداوند است، هنجار است.ارزشها سازه های جامعه هستند )منشاءالهی داشته باشند یا انسانی(از دیدگاه جامعه شناختی نظام ارزشی جامعه اساس کنش و کارکرد جامعه را تشکیل می دهد.بدون آن جامعه را هرج مرج می گیرد.نظام ارزشی جامعه الگوهایی را بوجود می آورند که یکپارچگی اجتماعی را حفظ می کند.نظام ارزشی جامعه پاره ارزشها و ارزش های خاص را سامان می دهد(28) بنابراین جهاد وشهادت به عنوان ارزش -هنجارمنشاء همبستگی اجتماعی و شکل گیری تصور جمعی و تشکیل سرمایه اجتماعی است.جهاد حافظ ارزشهای مشترک و آنها عامل بقا و حیات جامعه هستند.جهاد خودباوری و هویت دینی و جمعی را شکل می دهد.نمادهای جهاد(شخصیت ها،مراسم،مساجد وسایر نمادها) عامل همبستگی اجتماعی هستند.

4- غایت
 

جهاد وشهادت غایات واهداف مختلف دارد؛یکم،هدف سیاسی آن،درهم کوبیدن دستگاه ستم وبرپائی حاکمیت الله می باشد.جهاد روحیه ظلم ستیزی،عدالت طلبی،سلطه گریزی و سلطه ستیزی را در بین اقشار مختلف ،خصوصاّ جوانان ایجاد می کند. امام درتجلیل از شهیدان و رزمندگان فرمود»: با قدرت الهی دست تبهکاران داخلی و خارجی را از تجاوز به میهن اسلامی قطع کردند« (29) ایشان در تجلیل از شهیدان پانزده خرداد آنها را با شهدای کربلا مقایسه کرد وفرمود»: محرم چه ماه پر غائله ای،و چه ماه خونی،وچه ماه حماسه آفرینی .ماهی که دستگاه شاهنشاهی بنی امیه را درهم کوبید، وماهی که رژیم شاهنشاهی 2500 ساله جنایتکاران را درهم پیچید« (30) جهاد و شهادت فرقان حق وباطل،دستگاه دیکتاتوری ونظام عدل،ایمان ونفاق است» شهادت سید مظلومان وهواخواهان قرآن در عاشورا،سر آغاززندگی جاوید اسلام وحیات ابدی قرآن کریم بود، آن شهادت مظلومانه و اسارت آل الله تخت وتاج یزیدیان را که با اسم اسلام اساس وحی را به خیال خام خود می خواستند محو کنند، برای همیشه به باد فنا سپرد وآن جریان ،سفیانیان را از صحنه تاریخ به کنار زد، این شهادت دلاورانه ملت مظلوم ایران تخت وتاج پهلویان وجریان پهلوی صفتان را که با اسم اسلام می خواستند اسلام را از صحنه خارج نمایند وافکار غرب ونشخوار آمریکا را جانشین وحی کنند،از تاریخ ایران بیرون راند.در حقیقت دستاورد 15 خرداد 42 پیروزی 22 بهمن 57 بود (31)امام قیام پانزده خرداد 42 را پرتوی از قیام عاشورا و از ثمرات بی شمار ثارالله،انقلاب اسلامی ایران را از ثمرات قیام پانزده خرداد وانقلاب اسلامی را مقدمه وقوع جنبش عظیم مستضعفان وستمدیدگان عالم برای تحقق آرمان بزرگ قرآنی وحاکمیت صالحان ومتقیان وشکست نهائی بساط مستکبران جهان دانسته واز قدرت الهی بعید نمی داند که »آفاق را به جلوه الهی ولی الله الاعظم صاحب العصر ارواحنا له الفداء روشن فرماید وپرچم توحید وعدالت الهی رادر عالم بر فراز کاخ های سپید وسرخ مراکز ظلم والحادوشرک به اهتزاز در آورد »وما ذلک علی الله بعزیز) « ابراهیم: 20) (32)
دوم،حفظ نظام اسلامی و تقویت» مکتب اخلاص و ایثار، جمهوری اسلامی را بیمه کرد« (33)جهاد و شهادت دوعنصردر حفظ، تداوم و تقویت مکتب حیات بخش اسلام در طول تاریخ بوده است.درکلام منسوب به سید الشهدا(ع) آمده »:ان کان دین محمد لا یبقی الا بقتلی فیاسیوف خذینی« اگر دین خدا باقی نمی ماند مگربا کشته شدن من،پس ای شمشیرها مرا دریابید.امام فرق مکتب اسلام با مکتبهای انحرافی و الحادی را ، شهادت طلبی و شهادت می داند. خداوند دین را هم توسط فاجران وهم مومنان تایید و تقویت می کند، در حدیث است که »لَا یزَالُ یؤید هذَا الدینُ بِالرَجلِ الفاجر« با مردهای فاجر- به اراده خدا- این دین ما تأیید می شود. محمد رضا مرد فاجر، خواهی نخواهی این دین به واسطه او تأیید شد؛ برای اینکه هر چه ظلم بیشتر باشد و هر چه ستمکاری بیشتر باشد، دین عدل بیشتر تأیید می شود.دین عدل با اعمال ظالمانه ظالم تأیید می شود. دین موسی با طغیان فرعون تأیید شد. دین رسول اکرم با طغیان ابو سفیان تأیید شد. دین اسلام با طغیان،عصیان،جور و ستم محمد رضا تأیید شد. دین خدا توسط مومنان هم تأیید می شود .این انقلاب و نهضت باید زنده بماند. زنده ماندنش به این خونریزیها و شهادت ها است . در عین حال امام کشتن انسان ها توسط جابران را نشانه ناتوانی و بی.دلیل اینکه عمل - منطقی آنان می داند(34) ظالم دین را تایید ،قیام حق طلبان برای مبارزه با ظلم است.حهاد در راه خدا قیام عدالت خواهانه ،آزادی طلبانه و استقلال جویانه در مقابل ظلم،استبداد و وابستگی است.این نوع قیام عامل هواخواهی ،جوشش و شکل حرکت اجتماعی وهمبستگی اجتماعی و روح جمعی در مقابل ظالمان،مستبدان است.
سوم،عامل تربیت ،جهاد و شهادت مجموعه ای از باورها،ارزش ها و رفتارها است،مجاهد قائل به ما بعد این عالم طبیعت، عالمهای بالاتر و نورانیتر از این عالم است. مؤمن در این عالم در زند ان است، و بعد از شهادت از زندان بیرون می رود.به همین دلیل طالب شهادت است.آنهایی که به خدا اعتقاد ندارند،آنها از شهادت می ترسند. شاگردان مکتب توحید از شهادت نمی هراسد(35).جهاد و شهادت ، منشأ تربیت انسان مجاهد وشهید است. پویندگی وجاودانگی او است .حقیقت وجود او را تبیین و تفسیر می کند .در فرهنگ جهاد جبهه های جنگ دانشگاه انسان سازی تلقی می شود،نه هدر دادن جان. میادین نبرد عرصه معرفت نفس و عبودیت در برابر حضرت حق می گردد.سنگرهای مبارزه تبدیل به محراب ومسجد می شود . مجاهد» و ما خَلَقت الجِنَّ و الانس الاَّ لیعبدونِ« (ذاریات/56) را تفسیر کرده وعینیت می بخشد »عبودیت نهایت و اوج تکامل انسان و قرب او به خدا است )« مکارم،22/387) انسان پس از گذراز گردنه های صعب العبور ،به محضر حضرت حق بارمی یابد و مشمول عنایت خاص او می شود .شهید و مجاهد این راه را در یک لحظه طی می کند. برخی،بسان عنکبوت خود را در تارهایی که می بافند،زندانی می کنندو پیوسته کاخ های خیالی خود را برای صید موجودات ضعیف زینت می بخشند ، غافل از آنکه سست ترین خانه ها ، خانه عنکبوت است)عنکبوت/41 (اینان زندانی خویش اند. طبیعت،جامعه و تاریخ را در قالب ذهن ناتوان خویش تفسیر می کنند . اهل هجرت، حرکت ، سازندگی ، ارتباط با مردم و مشاهده حقایق عالم نیستند . اما گروهی از انسان ها ، اهل حرکت و هجرتند و لحظه ای آرام نمی گیرند و ایستایی و سکونت را موجب مرگ و خواری می دانند. سرود :
»ما زنده از آنیم که آرام نگیریم موجیم که آرامش ما در عدم ماست«
سرمی دهند.امام به ملت و رزمندگان ایران،وعصری که در آن قرار گرفته افتخار می کند وبه اخلاص آنها غبطه می خورد.اخلاص وتزکیه نفس را مهمترین وجه تمایز آنها با دشمن تلقی کرده،آنان را برندگان و دیگران را ماندگان از این غافله می شمارد.امام ملت ایران را در دنیا بی نظیر ارزیابی می نماید(36)قسم نامه شهید دکتر چمران روشنگر فرهنگ جهاد و شهادت است که،بعد از آزادسازی پاوه می سراید.از این زاویه همه چیزمقدس می گردد و مصداق »ما رایت الا جمیلاّ« می شود و نشان دهنده اوج تربیت و تزکیه نفس است:
»قسم به پاوه و مقاومت بی نظیرش،و اراده آهنینش،و شهیدان خونین کفنش. قسم به کردستان و کوه های بلندش ودره های عمیقش،به درد وحرمانش، به مردم فداکار و با وفایش.قسم به ایران وتاریخ پر افتخارش.قسم به اسلام ورسالت مقدس خدائی وجاودانیش.قسم به امام امت،و فرمان منقلب کننده(فرمان امام برای آزادسازی پاوه ) و معجزه آفرینش،قسم به اراده آهنینش و ایمانش و عرفانش.قسم به فریاد الله اکبر پاسداران. قسم به عرق جبین رزمندگان در زیر آفتاب سوزان . قسم به سنگریزه های کوههای بلند که از زیر پای تکاوران مهاجم فرو می ریزد . قسم به گلوله سوزان ، قسم به جسارت و فداکاری. قسم به فریاد رعد آسای دلیران. قسم به هجوم صاعقه وار رزمندگان. قسم به ضجه کودکان معصوم. قسم به درد سوزان رزمندگان مجروح. قسم به خون شهیدان. قسم به اشک یتیمان. قسم به آه بیوه زنان. قسم به خون. قسم به شرف. قسم به شهادت . قسم به انقلاب. قسم به رسالت. قسم به خدا.که تا آخرین قطره خون خود علیه دشمنان داخلی و خارجی می جنگیم و از انقلاب مقدس اسلامی ایران و استقلال این آب و خاک پاسداری می کنیم،و تا استقرار حکومت حق وعدل در سرتاسرعالم وتا نابودی کامل طاغوتها وشیطانها دست از مبارزه بر نمی داریم و خدای بزرگ برآنچه می گوییم شهید وشاهد است(37)

5- چالش ها وآسیب شناسی
 

فرهنگ جهاد و شهادت مثل همه فرهنگها دارای چالش ها وآفات و آسیب می باشد:
1-5 چالش ها،ناشی از مسائل اجتماعی هستند و به شرایطی اطلاق می گردد که قابلیت تبدیل شدن به فرصت و تهدید را دارد .به دو مورد از چالش های فرهنگ ایثار و شهادت اشاره می شود:
1-1-5 تغییرات نسلی، و افزایش جمعیت جوان یک چالش است .اگر نهادهای تعلیم و تربیت و رسانه ها به توانند فرهنک ایثار و شهادت را به شیوه صحیح به نسلهای بعدی انتقال دهند و در وجود آنها نهادینه نمایند به فرصت تبدیل می شود.اگر فرایند تربیت ،اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری صحیح صورت نگیرد،شکاف های نسلی تبدیل به شکاف نسلی ،نه تنها تهدید بلکه آسیب می گردد.حال چند سوال مطرح می شود:آیا نهادهای تعلیم و تربیت فرهنک ایثار و شهادت را انتقال می دهند؟ آیا عملکرد مسئولین متناسب فرهنگ ایثار وشهادت است؟ آیا تفکر ایثار و شهادت در قاموس فکری فعلی جامعه جایگاهی دارد؟.ظاهرا گذر زمان فرسایش گر است.
2-1-5 جهانی شدن،پنج بر داشت از جهانی شدن وجود دارد:یکم؛جهانی شدن به معنی بین المللی شدن 5 و صفتی برای توصیف روابط برون مرزی کشورها و توسعه مبادلات بین المللی و وابستگی متقابل، دوم؛آزادسازی 6 و فرایند برداشته شدن محدودیت ها و بوجود آوردن اقتصاد جهانی آزاد و بدون مرز و یکپارچگی اقتصادی بین المللی،سوم؛به معنی جهان گستری 7 و ادغام فرهنگ های روی زمین در یک فرهنک انسان گرایی 8،چهارم؛به معنی غربی شدن 9 و غربی کردن و یا نوگرایی 10 به شکل غربی، پنجم؛به معنی قلمروزدایی 11 و تجدید شکل بندی جغرافیایی،به طوری که فضای اجتماعی برحسب سرزمین،فاصله های ارضی و مرزهای سرزمینی شناسایی نمی شود (38) دیدگاه دوم،سوم وچهارم آسیب است، اما اول و خصوصا پنجم چالش است.در صورتی که فرهنگ ایثار و شهادت درست ساماندهی و الگومند گردد وبا شیوه های صحیح به نسلها منتقل یابد، به دلیل اینکه بر اساس فطرت انسان و کمال جویانه است در مواجه با فرهنگ های دیگر پیروز میدان خواهد بود.بنابراین جهانی شدن فرصت می باشد.در غیر این صورت جهانی شدن تهدید است.
2-2-5 آسیب شناسی ،آسیب در علوم انسانی به شر ایط بیمارگون ونا بهنجار ارزشی،اجتماعی،اقتصادی وسیاسی اطلاق می گردد که مانع جدی در سر راه تحول و تعالی جامعه است (39 ).آسیب شناسی ،شناخت دلائل و عوامل شرایط بیمارگون و نابهنجار،مطالعه شرایط درمان و پیشگیری و بهسازی و یا رفع آن آسیب ها می باشد.در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنیم:
1-2-5 نفس گرایی؛نفس گرایی سه مظهر می تواند داشته باشد.این سه به طور دائم دامن گیر انسان است. اگر غالب شدند،همه چیز فراموش می گردد:یکم، غفلت ؛غفلت باعث گمراهی از هدف و راه مستقیم است.غفلت انسان را به ترک بندگی الهی وبی توجهی به مفاسد اجتماعی و سیاسی می کشاند.غفلت بصیرت را ازانسان می گیرد وسهو ونسیان ومشغولیت از اهداف و آرمان ها را در پی دارد(40). امام پس از فتح خرمشهر به رزمندگان هشدار می دهد »هان ای فرزندان قرآن کریم ونیروهای ارتش و سپاهی و بسیج و ژاندارمری و شهربانی وکمیته ها وعشایرونیروهای مردمی داوطلب وملت عزیز، هوشیار باشید که پیروزیها هرچند عظیم وحیرت انگیز است شما را از یاد خداوند که نصر و فتح در دست اوست غافل نکند وغرور و فتح شما را به خود جلب نکند؛ که این آفتی بزرگ و دامی خطرناک است که با وسوسه شیطان به سراغ آدم می آید و برای اولاد آدم تباهی می آورد. و من با آنکه به همه شما اطمینان تعهد به اسلام دارم، لکن از تذکر، که برای مؤمنان نفع دارد، باید غفلت نکنم)« صحیفه امام ج 16 ص 258 ) غفلت انسان را به تباهی می کشد و بی تردید از قدرت او می کاهد. انسان غافل ارزیابی صحیحی از قدرت خود و دیگران ندارد،حتی ممکن است توهم قدرتمندی خود وضعف دیگری داشته باشد. دوم، ترس نفس؛ امام علی (ع) فرمود»: ترس آفت است(41)دو چیز به لحاظ روانشناختی می تواند مانع حرکت انسان به سوی آرمان های خویش باشد.منشاء،هردوبه ترس نفس بر می گردد. انسان گاه در اثر ترس از گرسنه ماندن وفشارهای اقتصادی و مالی و ترس از مرگ و یا در اثر ترس از کشته شدن ،دست ازآرمان ها و خواسته های خود بر می دارد .اما اگر انسان به هدف وآرمان خود ایمان داشته باشدوازکشته شدن هراس نداشته باشد،کشته شدن راه لاک شدن نداند،بلکه رسیدن به کمال و قرب الهی بداند،به هر قیمتی به راه خود ادامه خواهد داد. امام در 21 شهریور 1357 خطاب به ملت ایران،شهادت را بزرگترین معامله با خدا می داند.خود آرزوی شهادت وکشته شدن می کند.بشارت به سقوط رژیم می دهد و توصیه می کند از کشته شدن نهراسید ومغازه ها وکسب وکار خود را برای تسریع در سقوط رژیم تعطیل کنید ».در تقویت روحیه وایمان کسانی که ضعیفند بکوشید که روزی دست خداست.چند روز تعطیل کسب وکار برای رضای خدا کسی را از گرسنگی نمی کشد،عزت وثروت دست خداست .از مرگ نهراسید که حیات وممات به دست خداست.تعطیل را ادامه دهید که فرج نزدیک است« (42) سوم،حب نفس وخودخواهی؛ اساسا دو نوع حب بیشتر نیست،حب الله و حب النفس .حب خدا نیکوکاری،تعهد و تقوی، صبوری، توکل، عدالت و مجاهده در راه خدا را در بر دارد وحب نفس فساد و افساد،اسراف و استکبار را در پی دارد(43) امام تنها راه اصلاح دو جهان را قیام ، برای خدا می شمارد.قیام برای خدا ابراهیم را به مقام خلیل الرحمن، موسی را به میقات محبوب رساند و به مقام صعق و صحو و خاتم النبیین- صلی اللَّه علیه وآله -را به مقام قاب قوسین أو أدنی رساند وبر دشمنانشان پیروز کرد.خودخواهی و ترک قیام برای خدا ما را به این روزگار سیاه رسانده و همه جهانیان را بر ما چیره کرده و کشورهای اسلامی را زیر نفوذ دیگران درآورده است. قیام برای منافع شخصی، روح وحدت و برادری را در ملت اسلامی خفه کرده است. قیام برای نفس عامل تمام مفاسد عقیدتی، اخلاقی،اجتماعی،سیاسی وعلمی است (44)
2-2-5 مصلحت گرائی پراگماتیستی؛ مصلحت در متن اندیشه دینی قرار دارد، اما مصلحت پراگماتیستی با اندیشه های امام منافات دارد.پراگماتیسم درزبان فارسی به عبارات مختلف مانند؛ عمل گرایی،مصلحت گرایی،مصلحت اندیشی ومکتب اصالت عمل ترجمه شده است .دراین دیدگاه نتایج عملی معیار »حقیقت« است. برخلاف خرد گرایی حقیقت به »مطابقت با واقع «تفسیرنمی شود؛بلکه حقیقت چیزی است که نتیجه ایعملی ورضایت بخش در پی داشته باشد.بنابراین حقیقت نه یک چیز عینی مطلق وثابت بلکه درگرو شرایط زمان ومکان خواهد بود .سودمندی ونتیجه بخشی معیار صحت ودرستی تصمیمات و اعمال تلقی می گردد. دواصل اساسی پراگماتیسم عبارتند از:اصل پراگماتیک : این اصل رابطه علیت را معلول عادت ذهنی ما می داند.معتقد است،طبیعت از عنصر تصادف محض تبعیت می کند.این تصور ما است که به اشیا قانونمندی می بخشد.به عقیده پیرس معنای یک مفهوم عبارت است از ،پیامدها وآثاری که آن مفهوم در پی دارد. اصل حقیقت: ویلیام جیمز اصل پراگماتیک پیرس که یک روش بود به نظریه حقیقت مبدل ساخت.پیرس تاکید کرد که »طبیعت، اعتبار خویش را مدیون ما است« جیمز تاکید کرد که پس ، حقیقت آن چیزی است که اعتقاد به آن برای ما مفیدتر وبهتر است.تصورات وتجارب ما تا آنجا حقیقی هستند که ما را دررسیدن به نتایج مطلوب یاری رسانند(45) در مصلحت گرایی پراتیک جهاد و شهادت بی معنی و بیهوده است. مصلحت در اندیشه دینی ،مصلحت برای تکلیف است و در اندیشه پراتیک تکلیف برای مصلحت است. تکلیف در دین به معنای موظف بودن در مقابل تعالیم الهی و تبعیت کردن از اوامر و نواهی پرودگار است. مکلف انسانی است که طالب طلب الهی)امر و نهی) می باشد »خواست خدا هرچه هست ما در مقابل آن خاضعیم وما تابع امرخدائیم(46) پراگماتیست باور،ارزش و رفتار خاص دارد،خود یک حوزه فرهنگی است ویک آفت ،مانع و رقیب جدی برای فرهنگ جهاد و شهادت می باشد.
3-2-5 بی توجهی به اصحاب جهاد و شهادت ؟!

6- بحث و نتیجه
 

جهاد و شهادت یک فرهنگ است،نه یک رفتار مقطعی.این فرهنگ یک فرق اساسی با سایر فرهنگ ها دارد ،آن وجود عنصر انگیزه الهی نهفته در آن است.مثل همه فرهنگ ها دارای پایه های اعتقادی،انسان شناختی، ارزشی، معرفتی،رفتاری وآثار تمدنی است،اما این مفاهیم را نمی توان به عبارات تیلور در تعریف فرهنگ تقلیل داد.فرهنگ جهاد محصول جهان شناسی،انسان شناسی،نظریه فقهی و غایت شناسی خاصی می باشد. جهان شناسی فرهنگ جهاد جهان بینی توحیدی» ازاوئی و به سوی اوئی « است.در این جهان بینی است که انسان سرود» الهی هبنی کمال الانقطاع الیک و «...می خواند .جان باختن ، از خود گذشتن در این جهان بینی مفهوم پیدا می کند.این مفاهیم در جهان بینی های مادی یا دروغ است یاجهل انسان دارای دو نوع گرایش فطری متعالی و گرایشات غریزی سفلی است. تجلی و فعلیت گرایشات فطری و تمایلات نفسانی انسان در اثر تعلیم و تربیت ورود به صراط مستقیم و انحراف به بی راهه های »ضالین و مغضوب علیهم «نتیجه می دهد . فطرت انسان را در راه حق خواهی وحقیقت جویی قرارمی دهد.انسان راه وصول به خیرمطلق را از طریق فطرت می پیماید. تعلیمات قرآن،انبیاء و اولیا در او جلوه می کند. خودبینی و خود خواهی انسان را از حق روی گردان می کند.
امام خطابات شرعی را به خطابات قانونی و خطابات شخصی تقسیم می کند. فعلیت یافتن دومی مشروط به شرایطی مثل علم،قدرت به طور کلی مشمول موارد حدیث رفع قلم است ،اما خطابات قانونی به هیچ شرطی مشروط نیست. همه مکلف به انجام آن هستند و اگر نتوانستند معذورند نه بدون تکلیف .امام مبارزه با ظلم و طاغوت وتلاش برای اجرای احکام الهی را از خطابات قانونی می داند .از نگاه فقهی فرهنگ جهاد،فرهنگ ایفای تکلیف است.این تکلیف دو جهت سلبی و ایجابی دارد .از جهت سلبی مبارزه با انحرافات فکری، ظلم،فساد اجتماعی، سیاسی،اقتصادی و...داخلی ومبارزه با دخالت ها و تهاجم بیگانگان در امور داخلی،مرزهای عقیدتی،فرهنگی و جغرافیایی است و از جهت ایجابی مجاهده برای تاسیس حاکمیت الله و اجرای احکام الهی می باشد.از نظر جهان شناختی تجلی توحید در وجود فرد و جامعه می باشد .از لحاظ انسان شناختی میادین جهاد عرصه ظهور فطرت اصیل انسان است. هستی شناسی ،انسان شناسی و ارزش شناسی و نظریه فقهی امام هماهنگ است.در یک جامعه توحیدی - اسلامی با تحقق این فرایند معرفتی - تربیتی،نشاط و همبستگی اجتماعی برای تحقق آرمانهای الهی شکل می گیرد.سرعت و سبقت به سوی خیر بدون حسد و تنازع در وجود انسان ها نهادینه می گردد و یک تصور مشترک و یک روح جمعی »سرمایه اجتماعی« که یک نوع ثروت نامحسوس اجتماعی است،تولید می شود.با تراکم وآزاد شدن این انرژی اصلاح و انقلاب، تاسیس نظام سیاسی،توسعه وتعالی)سیاسی–اجتماعی-فرهنگی -اقتصادی( و امنیت روانی و اجتماعی در سطوح مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی به تصدیق می رسد.این سرمایه از یک سو ریشه در باورها و ارزشهای مردم ،از سوی دیگر ریشه در هنجارهای برآمده از آن باورها و از سوی سوم ریشه در شرایط اجتماعی و سیاسی دارد. دانش سرمایه اجتماعی که امام از طریق فرهنگ جهاد تولید می کند از دیالوگ ذهن و عین مشخص بوجود می آید و زمینه های رشد دنیا و آخرت و جامعه را تامین می نماید.اخلاص،تقوا وایمان را دروجود مردم نهادینه می کند. همبستگی اجتماعی،اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی و سیاسی بوجود می آورد.امید،نشاط وخودباوری را به رگ های اعضای جامعه تزریق می کند. با خود خواهی،مفاسد اجتماعی ونظام های طاغوتی به مبارزه بر می خیزد .در پی حصول این معرفت است که جامعه »توبه کنندگان،عبادت کنندگان،سیاحت کنندگان،رکوع کنندگان،سجده کنندگان، آمران به معروف،نهی کنندگان ازمنکرو حافظان حدود الهی شکل می گیرد« (سوره توبه111 ( این سرمایه اجتماعی ،یک سرمایه اجتماعی متعالیه است.به دلیل این که منافع دنیا و آخرت انسان را تامین می کند در مقابل سرمایه اجتماعی رایج در کشورهای غربی که از نوع متدانیه است ، برای این که فقط به منافع مادی می پردازد.این فرهنگ با دو چالش جهانی شدن وتغییرات نسلی و با دو آسیب نفس گرایی و مصلحت گرایی پراتیک مواجه است.امام توانست مجموعه باورها و ارزش ها و رفتارهای ملت ایران را تغیییر دهد و یک سرمایه اجتماعی با پشتوانه عقیدتی برای بر اندازی نظام طاغوت وتاسیس جنبش آفرینی(انقلاب)،بنیانگذاری(تاسیس نظام سیاسی)، تقویت کننده،و حافظ و تداوم گر سرمایه اجتماعی همبستگی و نشاط اجتماعی فرهنگ جهاد و شهادت نظریه فقهی انسان شناسی جهان شناسی نظام جمهوری اسلامی واداره بحران های پیش آمده بوجود آورد .شکل زیر رابطه باورها،ارزشها،معارف و کنش ها را نشان می دهد:

یادداشت ها :
 

1- culture
2- holy war
3- egoiso
4- egotism
5- internatoinalization
6- liberlization
7- universalization
8- humanism
9- westernization
10- modernization
11- deterritorialization
 

پی نوشت ها :
 

1-ساروخانی 1370 ص 221
2-طریحی 1367 ماده اثر
3-روح الامینی 1368: 17
4-صحیفه امام؛ ج 8،ص 327-329
5-صحیفه امام؛ ج 12 ، ص 355
6-تبیان ،دفتر یازدهم 18
7-چهل حدیث ،صص180-182 ،جنود،صص101،98،92و 227
8-جنود،ص303
9-جنودعقل وجهل ص80
10-جنودعقل وجهل ص 115
11-صحیفه امام ج 25:16
12-صحیفه امام،ج17: 227
13-صحیفه امام ج6 صص502-503
14-«سروش،ص 499
15-مطهری،قیام وانقلاب مهدی، ص 84
16-صحیفه امام ج 10 ص 440
17-کافی، ج 2ص 348
18-نوری، 11 ص8
19-شهیدی، ص 284
20-صحیفه امام ج 21 ص147
21-صحیفه امام ج 16 ص 197
22-صحیفه امام ج 18 ص 333
23-مناهج الوصول , امام خم ینی ج 2 ص 27
24-مناهج، همان / 60
25-صحیفه امام ج 16 ص 246
26-چمران،ص108
27-صحیفه امام ج 16 ص 202، 246
28-چیتامبار1373: 199-200
29-صحیفه امام ج 16: 246
30-صحیفه امام ج 8ص51
31-صحیفه امام ج 14 ص 403
32-صحیفه امام ج 17 ص 480-
موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۷/۰۴/۱۷
احمد جانقربانی

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی